Ακούγεται αστείο, πολλές φορές οι ενήλικοι χαμογελάμε είτε από αμηχανία, είτε από ντροπή/συστολή είτε για να μην φέρουμε τον γονέα /κηδεμόνα σε δύσκολη θέση μπροστά στην ουσιαστική ερώτηση που έχει θέσει το παιδί: «Μαμά εγώ από που «βγήκα» ή «Πως γεννήθηκα» ή «Πως μπήκα στην κοιλιά σου», «Ήμουν και στην κοιλιά του μπαμπά;». Από αντίστοιχες ερωτήσεις που παίρνουν τα παιδιά από τους μεγαλύτερους τους διαμορφώνονται εν συνεχεία και άλλες ερωτήσεις- αστειάκια όπως: «Δηλαδή εάν πάρω αγκαλίτσα ή φιλήσω την Μαιρούλα θα έχει στην κοιλίτσα της μωράκι;» «….και αφού πόναγες γιατί δεν πήρες φάρμακα για να μην πονάς;» «εγώ σε πονούσα μέσα στην κοιλίτσα, σε χτύπαγα;».
Πάρα πολλά ερωτήματα παίρνουν θέση στο μυαλό των παιδιών. Είναι απολύτως φυσιολογικό και υγιές. Η εικόνα που λαμβάνει, ένα παιδί κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό το έχουν διαμορφώσει οι ενήλικοι –και μόνο-. Μιλώντας ξεκάθαρα στα παιδιά γ’ αυτά που ρωτάνε, τους «χτίζεται» εικόνες και πραγματικότητες μέσα στις οποίες ζουν, συνυπάρχουν, πορεύονται, εκπαιδεύονται. Οι μη αληθείς έννοιες μπερδεύουν τα παιδιά και ενοχοποιούν τους γονείς για την μη σωστή κατεύθυνση /καθοδήγηση που τους δίνουν.
Όπως και οι ενήλικοι περιμένουν από τους άλλους σαφείς θέσεις και απαντήσεις έτσι και τα παιδιά, σύμφωνα πάντα με το ηλικιακό τους φάσμα, έχουν απαίτηση να παίρνουν απαντήσεις που θα τους ηρεμούν ή θα τους δημιουργούν νέες ερωτήσεις και απορίες.
Ναι στην αλήθεια και στην επεξήγηση, όχι στον εκφοβισμό, στην τιμωρία και στην ενοχή.
Αρκετοί γονείς θέτουν κατά καιρούς διάφορα ερωτήματα, μέσα από συζητήσεις, από ομάδες γονέων, foroum, blogs…Σ’ αυτό το κείμενο θα γίνει μία προσπάθεια να μιλήσουμε με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται για κάποια ζητήματα /θέματα γύρω από την σεξουαλικότητα των παιδιών/ θέματα διαπαιδαγώγησης που θα μας ωθήσουν να γίνουμε περισσότερο απλοί, να έρθουμε πιο κοντά με τα συναισθήματα μας, με τα παιδιά μας και κυρίως να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή και ειλικρινή τρόπο επικοινωνίας.
ΜΑΘΑΙΝΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥΣ
Αρκετοί γονείς θεωρούν ότι η ενημέρωση και οι κατάλληλες πληροφορίες είναι χρήσιμο να δίνονται στα παιδιά όταν αυτά βρίσκονται στην εφηβεία, ή λίγο πριν ενταχθούν σε αυτήν. Τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία «εξερευνούν» σχεδόν όλα τα σημεία του σώματος τους και πολύ περισσότερο τις ερωτογενείς ζώνες. Αυτό γίνεται σύμφωνα και με την Ψυχαναλυτική θεωρία μέσω του πρωκτικού σταδίου, έλεγχος σφικτήρων, εγκράτεια, αφόδευση. Σ΄αυτήν την φάση το παιδί αρχίζει και ορίζει τον έλεγχο του εαυτού του, οριοθετείτε…..δειλά-δειλά μαθαίνει να εξοικειώνεται με τους άλλους. Μία ουσιαστική προφύλαξη για την υγεία του παιδιού και αργότερα του ενήλικα είναι να του δοθεί νωρίς μία αντικειμενική σεξουαλική ενημέρωση και αναφερόμαστε στα πρώτα στάδια της παιδικής ηλικίας, τονίζοντας πάντα ότι ο λόγος που χρησιμοποιείται είναι ανάλογος της ηλικίας του παιδιού. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι γονείς οφείλουν να συμπεριφέρονται με απόλυτα φυσιολογικό τρόπο στην εικόνα ενός παιδιού να έχει απορίες και να ακουμπά τα σημεία του σώματος του εκείνα που οι περισσότεροι θεωρούν «απαγορευμένα». Οι απόψεις διίστανται, εδώ και αρκετά χρόνια, στο εάν οι γονείς πρέπει να προφυλάσσουν οι ίδιοι την γύμνια τους μπροστά στα παιδιά. Πάντως, η σύνηθισμένη εικόνα είναι ο γονιός, ενοχικά και με ντροπή, να περνά την αίσθηση ότι η γυμνή του εικόνα είναι από αποκρουστική έως κάτι πολύ κακό που δεν κάνει να επαναλάβουν ποτέ εκείνοι μπροστά σε άλλους ανθρώπους! Έχει αποδειχτεί ότι παιδιά των οποίων οι γονείς δεν δίνουν ενοχική σημασία στην απόκρυψη του σώματος διαπιστώνουν δίχως άρρωστη περιέργεια τις διαφορές ανάμεσα στο ανδρικό και στο γυναικείο σώμα. Σε αντίθεση με τα παιδιά που τους έχει περάσει η πεποίθηση ότι το γυμνό είναι ενοχικό, βρώμικο και ανήθικο. Από την νηπιακή κιόλας ηλικία ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να εξερευνά τον εαυτό του, έτσι τον μαθαίνει, και έτσι μαθαίνει και τους άλλους να μάθουν για αυτό-εφόσον όμως πρώτα ο ίδιος έχει γίνει ο κυρίαρχος του εαυτού του.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΗΛΙΚΙΑΚΟ ΟΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ;
Από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους, όταν ανακαλύψουν ότι υπάρχει «κάτι εκεί κάτω» που τους προκαλεί ευχαρίστηση, και ανησυχία στους γονείς ,τα μικρά δακτυλάκια κατευθύνονται στις «περίεργες» περιοχές κάθε φορά που βρίσκουν ευκαιρία. Από την ηλικία των 1,5 – 2 έτη στα αγοράκια παρατηρείται στύση, μάλιστα έρευνες έχουν δείξει πως όλα τα μωρά έχουν διέγερση. Στα αγόρια μάλιστα παρατηρούνται συχνά στύσεις του πέους, οι οποίες μπορεί να είναι είτε αποτέλεσμα της ευχαρίστησης είτε αντανακλαστικές . Η αίσθηση «ελευθερίας» που νιώθουν τα μικρά παιδιά όταν μένουν γυμνά οδηγεί ασυναίσθητα τα χεράκια τους στα επίμαχα σημεία ή εάν, αφού πια νιώσουν την «ηδονή» που τους προκαλεί αυτό το «παιχνίδι», το κάνουν συνειδητά.
Βρεφικές απολαύσεις:
Τα παιδιά από τη βρεφική τους κιόλας ηλικία εξερευνούν το σώμα τους και, ακολουθώντας την ίδια παρόρμηση που τα οδηγεί στο να παίζουν με τα δάχτυλα, τα αφτιά ή τα ποδαράκια τους ανακαλύπτουν και τα γεννητικά τους όργανα. Η «ανακάλυψη» αυτή γίνεται συνήθως πιο σύντομα στα αγόρια απ’ ό,τι στα κορίτσια, ίσως επειδή τα γεννητικά όργανα στα αγοράκια είναι πιο ορατά και πιο εύκολα προσβάσιμα.
Κατά το δεύτερο έτος της ζωής το παιδί «έλκεται» στο να γνωρίσει το σώμα του. Τα αγόρια, στα οποία η σεξουαλική διέγερση είναι πιο εμφανής, μπορεί να έχουν στύση όταν περιεργάζονται τα γεννητικά τους όργανα, την ώρα που ξυπνάνε ή όταν ξαπλώνουν για να κοιμηθούν.
Στην ηλικία των τριών ανακαλύπτουν το φύλο και τη σεξουαλικότητά τους. Η σεξουαλικότητα σε αυτές τις ηλικίες ταυτίζεται με την ανακάλυψη του σώματος και αποτελεί μια πράξη που έχει ένα καταπραϋντικό, ηρεμιστικό αποτέλεσμα.
Από το τέλος της νηπιακής ηλικίας και μετά, τα παιδιά μπορεί να επιδίδονται σε σεξουαλικές διερευνήσεις με τη μορφή παιχνιδιού με άλλα συνομήλικά τους. Μετά το πρώτο έτος παρατηρείται μια έντονη ενασχόληση του παιδιού με το σώμα του. Συχνά οι γονείς το ερμηνεύουν περισσότερο «ενήλικα»… με την σκέψη που κάνει δηλαδή ένα ενήλικας παρά με την βιολογική – φυσιολογική διαδικασία ενός παιδιού. Δεν χρειάζεται με την «έκπληκτη» αντίδρασή τους οι γονείς να φοβίσουν το παιδί τους, ούτε να το κάνουν να αισθανθεί άσχημα ή αμήχανα. Γενικότερα, καλό είναι να επιτρέψουμε στο παιδί να εξερευνήσει το σώμα του, χωρίς να δίνουμε στην επιθυμία του αυτή περισσότερη προσοχή απ’ όση χρειάζεται.
Παιδική αυτοικανοποίηση:
Γύρω στον 11ο και 12 έτος της ηλικίας «ωριμάζει» η φάση της αυτοικανοποίησης. Μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα θεωρούσαν τον αυνανισμό αρρώστια που σαν αποτέλεσμα της είχε μελλοντικά την ανικανότητα, νευρασθένεια, κούραση….. Η λειτουργική και άκρως φυσιολογική διαδικασία απενοχοποιήθηκε και μάλιστα στις ομάδες γονέων είναι ένα από τα βασικότερα ζητήματα που ανοίγονται. Ο αυνανισμός δεν είναι σε καμία περίπτωση επικίνδυνος σωματικά ή ψυχοφυσιολογικά. Το 90% των αγοριών αυτοϊκανοποιούνται σε αυτή την ηλικία καθώς και το 70% των κοριτσιών. Αποτελεί ένα φυσικό μεταβατικό στάδιο της ανάπτυξης. Τη θέση του αργότερα παίρνει η ενεργή φυσιολογική σεξουαλική ικανοποίηση. Ας μιλήσουμε για τα φυσιολογικά με τα παιδιά μας ως έχουν και ας σταματήσουμε να τα ενοχοποιούμε γι αυτά.
ΑΥΤΟΕΙΚΟΝΑ: ΠΩΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥΣ
Η εικόνα του εαυτού και συγκεκριμένα του σώματος δεν σταματά σχεδόν ποτέ να απασχολεί τον άνθρωπο. Σημασία βέβαια έχει η εξοικείωση, η φροντίδα, η αγάπη και αποδοχή που θα δείξει κάποιος από την νηπιακή του κιόλας ηλικία. Τα παιδιά ακόμα και από την ηλικία των τριών έχουν κυρίαρχη εικόνα και άποψη για το σώμα τους. Ιδίως τα κορίτσια συμβαίνει αρκετές φορές να βρίσκονται σε αμηχανία όταν κάποιο σημείο της γύμνιας τους δεν είναι προστατευμένο. Αυτό μπορούμε να πούμε ότι οφείλεται και στην μίμηση των προτύπων που έχουν. Στην εικόνα μιας μητέρας να θηλάζει το μωρό της, το μεγαλύτερο αδερφάκι αντιδρά όπως ακριβώς και η μητέρα, δηλαδή εάν η μητέρα κρύψει αμέσως και με έντονο τρόπο το στήθος της για να μην το δει το μεγαλύτερο παιδί τότε το ίδιο θα αισθανθεί ότι το συγκεκριμένο σημείο εκτός από πηγή τροφής είναι και κάτι «κακό» που δεν το δείχνουμε….Άθελα τους οι μεγάλοι ξεχνούν ή αποφεύγουν να γίνονται επεξηγηματικοί με τα παιδιά τους. Δεν αρκεί για τα παιδιά να μείνουν μόνο σε μία εικόνα αλλά τους είναι πιο ωφέλιμο και μελλοντικά εκπαιδευτικό να γνωρίζουν για όλες τις λειτουργίες του σώματος τους ακόμα και για πιο λόγο προφυλάσσουμε κάποια σημεία από κάποια άλλα.
Ήδη από το 6ο έτος της ηλικίας ο ρόλος του φύλου έχει πλήρως αφομοιωθεί από το παιδί. Όταν εισέλθει στην φάση της ήβης, η ψυχοσεξουαλική του ανάπτυξη και η διαφοροποίηση μεταξύ των δύο φύλων είναι πλέον επαρκώς διαμορφωμένες και τις περισσότερες φορές αμετάκλητες.
Η σεξουαλικότητα στην Εφηβεία
Στην εφηβεία παρουσιάζονται και αρκετές αλλαγές βιολογικού και οργανικού χαρακτήρα. Είναι η περίοδος που ο νέος οριοθετεί την εικόνα του, συστήνεται μ’ αυτήν και τον ενδιαφέρει πλήρως η αποδοχή από τους άλλους. Η ωρίμανση των γεννητικών αδένων και της γενετήσιας λειτουργίας έχουν ποικίλες και σημαντικές επιπτώσεις στην συμπεριφορά του εφήβου (Herbet, 1998). Οι εντάσεις και οι «απροσδιόριστοι ζωηροί πόθοι» της εφηβείας προκαλούνται από την αφύπνιση της σεξουαλικής τους ορμής.
Τα κορίτσια μπαίνουν στην ήβη όταν έχουν την πρώτη τους έμμηνη ρύση και τα αγόρια την πρώτη εκσπερμάτωση. Στα αγόρια η νυχτερινή ονείρωξη παρουσιάζεται συχνά και κατά την διάρκεια της προεφηβείας. Ονείρωξη χαρακτηρίζεται ο ακούσιος ερεθισμός των γεννητικών οργάνων κατά την διάρκεια του ύπνου. Είναι μία φυσιολογική έκφραση της ορμονικής έκρηξης που συμβαίνει στην περίοδο της εφηβείας και η οποία προετοιμάζει τον έφηβο για την μετέπειτα ομαλή σεξουαλική του ζωή. (Κρεατσας Γ. 2003)
Στην ηλικία της εφηβείας η στάση των γονέων προς την εικόνα που έχει ο νέος για την σεξουαλικότητα του και την εικόνα του σώματος του είναι καταλυτική. Πολύ γρήγορα το «μικρό παιδάκι» γίνεται ένας αντιδραστικός κακόκεφος νέος, δεν θέλει να τον αγγίζει κανείς ιδίως τα αγόρια με τις μητέρες και τα κορίτσια με τους μπαμπάδες τους. Είναι και η φάση που οι γονείς συνωμοτούν με τα παιδιά του ιδίου φύλου «αυτά να τα πεις με την μητέρα σου» ή αντίστοιχα «Π. πρέπει να μιλήσεις για την προφύλαξη με τον γιο σου……»! Ο «σημαντικός κόσμος» του εφήβου ολοένα και γίνεται μπερδευτικός, ακατανόητος, βρίσκονται σε σύγχυση και μαζί μ’ αυτούς και οι γονείς. Παραθέτω ένα παράδειγμα: μητέρα και κόρη πηγαίνουν μαζί για ψώνια για κάτι που θέλει να αγοράσει η κόρη. Είναι πρόσχαρη , ορεξάτη και ψάχνει να βρει εκείνο που θέλει. Το βρίσκει και είναι περιχαρής, συμφωνεί και η μητέρα σ’ αυτό, το δοκιμάζει και εκείνη την στιγμή τα βλέπει όλα αρνητικά επάνω της, σαν ξαφνικά το σώμα της να μην της αρέσει, να μην είναι ευχαριστημένη με τίποτα, η όμορφη εικόνα που είχε πριν από λίγο εξαφανίστηκε και την θέση της πήρε η αυστηρότητα της εφήβου προς όλο της τον εαυτό. Σ αυτήν την φάση η συμβουλή και τα λόγια του γονιού χρειάζεται να είναι μόνο ενθαρρυντικά, να ακούν την ανησυχία του νέου τους χωρίς να προσπαθούν απαραίτητα να μετακινήσουν αυτή τους την εικόνα γιατί θα έχουν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που περίμεναν. Δίνουν χρόνο στο παιδί να εξοικειωθεί με τον εαυτό του, να αγαπήσει τα όποια σημεία του ακόμα και εκείνα που θεωρεί κάπως «ιδιαίτερα». Όταν επιτρέψει ο γονιός να το κάνει αυτό με τον εαυτό του, θα το κάνει και το ίδιο το παιδί.
ΥΠΝΟΔΩΜΑΤΙΟ: ΑΥΣΤΗΡΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Ο προσωπικό χώρος σ’ ένα σπίτι έχει συμβολική αλλά και βαθιά σημασία, το υπνοδωμάτιο των γονιών, των παιδιών ή εάν υπάρχει η δυνατότητα περισσότερων δωματίων για το κάθε ένα παιδί ξεχωριστά. Ο καθένας στον χώρο του έχει το δικαίωμα να το διαμορφώνει, να το διακοσμεί, να το αλλάζει σύμφωνα με τον χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία και το γούστο του.
Βέβαια όταν το παιδί είναι πολύ μικρό συνήθως το υποδέχεται ένας χώρος ήδη διαμορφωμένος και το παιδί προσαρμόζεται σ’΄αυτό μέχρι την φάση και την ηλικία που θα θελήσει να «μιλήσει» το δικό του γούστο, η δική του προσωπικότητα, κάτι που θα είναι πολύ κοντά σ’ αυτό που είναι ο ίδιος. Υπάρχουν κάποιοι κανόνες που από σπίτι σε σπίτι διαφέρουν, δηλαδή κάποιες οικογένειες θεωρούν ότι οι πόρτες των δωματίων είναι συνεχώς ανοιχτές και υπάρχει έντονη ανησυχία όταν δουν κάποια πόρτα –ιδίως των παιδιών – να είναι κλειστή. Κάποιες άλλες οικογένειες θεωρούν ότι το υπνοδωμάτιο του καθενός είναι ένας αυστηρά προσωπικός χώρος, που δικαίωμα να εισχωρήσει κάποιος άλλος έχει μόνο όταν του δοθεί. Δηλαδή τα παιδιά οφείλουν να ξέρουν από πολύ μικρή ηλικία ότι χτυπούν την πόρτα των γονιών πριν μπουν το ίδιο οφείλουν να κάνουν και οι γονείς στα δωμάτια των παιδιών τους.
Τα ξαφνικά και απροειδοποίητα ανοίγματα θυμώνουν τα παιδιά ιδίως μεγαλύτερης ηλικίας και νιώθουν ένα συνεχή έλεγχο και έλλειψη εμπιστοσύνης. Χρειάζεται όμως να αναφέρουμε συγκεκριμένα από ποια ηλικιακή φάση χτίζεται η εμπιστοσύνη και τα όρια της ανοιχτής ή κλειστής πόρτας. Όταν το παιδί της νηπιακής ηλικίας έχει αποκτήσει το δικό του δωμάτιο, οι γονείς του έχουν διασφαλίσει να υπάρχει εύκολη πρόσβαση σ’ αυτό εάν συμβεί κάτι, ή ακούσουν κάτι, αυτό γίνεται με την βοήθεια της ενδοεπικοινωνίας, μ’ ένα μικρό διακριτικό φωτάκι ή με την πόρτα μισάνοιχτη. Αυτό προσφέρει ασφάλεια στο παιδί κατά την διάρκεια του ύπνου του. Ο χώρος αυτός είναι αποκλειστικά του παιδιού και αυτό φαίνεται από τα χρώματα, τα αντικείμενα, τα ρούχα, το ύφος που ανήκει στο παιδί. Είναι ωφέλιμο στο υπνοδωμάτιο του παιδιού να μην τοποθετούνται πράγματα των ενηλίκων με την δικαιολογία ότι δεν υπάρχει άλλος αποθηκευτικό χώρος, ή αυτό μπορεί να γίνει μόνο εάν έχει διασφαλιστεί ότι το παιδί δεν θα έχει άμεση επαφή με τα αντικείμενα που δεν είναι δικά (ψηλά ντουλάπια κλπ). Στην σχολική ηλικία, όπου τα παιδιά εκτός από τον ύπνο τους περνούν αρκετές ώρες διαβάζοντας και παίζοντας με τους συνομηλίκους τους, τα παιδιά εξοικειώνονται περισσότερο με τον χώρο τους, μαθαίνουν από τους γονείς τους να σέβονται και να φροντίζουν αυτόν τον χώρο. ΠΡΟΣΟΧΗ: χρειάζεται πειθαρχία και σταθερότητα σ’αυτό. Είναι κανονισμός το παιδί να συμμετέχει στην φροντίδα και τακτοποίηση του χώρου του και βέβαια οι γονείς δέχονται την προσπάθεια του χωρίς αυστηρό κριτήριο την τελειότητα, ας μην ξεχνούν ότι είναι παιδιά ανήλικα σχολικής ηλικίας. Πολύ αργότερα στην προεφηβεία και στην εφηβική φάση ο νέος βρίσκεται συνεχώς πίσω από μία κλειστή πόρτα και μάλιστα δηλώνει εμφανώς σ’ όποιον περνάει έξω από αυτή την θέση του ότι θέλει να είναι μόνος και να μην τον ενοχλεί κανείς. Δεν είναι πάντα ανησυχητικό αυτό, είναι το ξεχώρισμα από το παιδί στον αυτόνομο ανατρεπτικό έφηβο.
Υπάρχουν φορές που ο γονέας αιφνιδιαστικά μπορεί να ανοίξει την πόρτα του δωματίου του παιδιού του και να αντικρίσει την εικόνα του παιδιού που είτε αυνανίζεται, είτε περιεργάζεται το σώμα του. Εάν αυτό δεν γίνει αντιληπτό από το παιδί τότε ο γονιός το συζητά με κάποιον οικείο του ή με τον πατέρα / μητέρα, δεν χρειάζεται να κάνει κάτι εκείνη την στιγμή γιατί είναι πολύ πιθανό να αντιδράσει έντονα, από αμηχανία και να ωθήσει το παιδί να ενοχοποιηθεί για ότι είδε ο γονιός. Εάν πάλι ανοίγοντας την πόρτα το αντιληφθεί το παιδί, τότε πάλι φεύγει διακριτικά ο γονιός και σε κάποια στιγμή ο ενήλικας προσκαλεί σε συζήτηση το παιδί ή τον έφηβο για να μιλήσουν. Είναι σημαντικό η προσέγγιση σε όποια ηλικία και να είναι το παιδί να είναι διακριτική, με υπομονή και να ακούσουν οτιδήποτε έχει να τους ρωτήσει ή να τους πει το παιδί.
Ας μην ξεχνούν οι γονείς ότι μ’ αυτό τον τρόπο «χτίζονται» οι σχέσεις σιγά –σιγά και σταθερά, με σκαμπανεβάσματα και ακυρώσεις. Το μωράκι που γέννησαν μεγαλώνει γίνεται παιδί, έφηβος, ενήλικας και έτσι όπως αναπτύσσεται χρειάζεται να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται και η σχέση τους, στηριγμένη στην αλληλοκατανόηση, στην υπομονή, στην διακριτικότητα αφήνοντας χώρο στο παιδί να αναπτυχθεί φυσιολογικά και όχι από φόβο και ενοχή να κρύβει κάθε του σκέψη, πράξη, πρωτοβουλία.
ΌΤΑΝ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΑΛΛΑΖΕΙ
H σεξουαλικότητα σε αυτή την ηλικία ταυτίζεται με την ανακάλυψη του σώματος και του εαυτού και αποτελεί μια πράξη αυτοϊκανοποίησης και εφησυχασμού. Όταν οι γονείς προσπαθούν να καταστείλουν αυτήν τη συμπεριφορά του παιδιού τους χρησιμοποιώντας είτε τιμωρίες είτε απειλές, το ωθούν στο να πιστέψει πως οτιδήποτε σχετικό με τα γεννητικά του όργανα είναι κακό. Εάν όμως αυτό το συναίσθημα επικρατήσει, ενδέχεται να επηρεαστεί αρνητικά η σεξουαλικότητά του κατά την ενήλικη ζωή.
Οι ερωτήσεις που εκφράζουν τη σεξουαλική περιέργεια αρχίζουν συνήθως στην προσχολική ηλικία και κατ” αρχάς αναφέρονται στην ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Τα παιδιά παρατηρούν τις διαφορές των γεννητικών οργάνων ανδρών και γυναικών ή συνομηλίκων («Γιατί τα κορίτσια δεν έχουν πέος;») ή μεταξύ παιδιών και ενηλίκων («Γιατί το πέος του μπαμπά είναι μεγαλύτερο από το δικό μου;»). Το περιεχόμενο και η διατύπωση των ερωτήσεων αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία. Οι περισσότεροι γονείς απαντούν ευθέως στις ερωτήσεις που τους θέτονται, είναι ειλικρινείς και λογικοί. Κάθε φορά που ο γονέας νιώθει ντροπή μπροστά στις ερωτήσεις του παιδιού του μεταφέρει –ασυνείδητα- περισσότερα με τον τρόπο που απαντά, διστακτικότητα στην ομιλία, αλλαγή στον τρόπο έκφρασης. Εκείνο που λαμβάνει το παιδί είναι ότι υπάρχει κάτι παράξενο γύρω από το θέμα των ερωτήσεων που θέτει και γενικότερα γύρω από την σεξουαλικότητα. Εάν ο γονιός κλείσει το μάτι του ή σκουντήσει κάποιον για να τραβήξει την προσοχή στις «περίεργες» ερωτήσεις του παιδιού, μεταδίδεται στο παιδί ότι υπάρχει κάποια «απόκρυφη» έννοια στην ερώτηση που θέτει και στην απάντηση που λαμβάνει. Αρκετές φορές οι ενήλικοι γονείς με την παρέα τους «διασκεδάζουν» μεταξύ τους μ’ αφορμή τις ερωτήσεις των παιδιών τους, το αποθαρρυντικό είναι ότι μένουν μόνο μέχρις εκεί χωρίς να δίνουν την πρέπουσα απάντηση που χρειάζεται και οφείλει να πάρει το παιδί. Οι γονείς είναι χρήσιμο να μην είναι περιπαικτικοί, τιμωρητικοί, ειρωνικοί, ή να δείχνουν αμηχανία. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται με καταπληκτική ακρίβεια τις λεπτές και υπονοούμενες σημασίες που συνοδεύουν τις αφελείς και αδέξιες αμήχανες απαντήσεις των ενηλίκων.
Ερωτήσεις των παιδιών όπως: «Τι είναι αυτό;» (δείχνοντας τα γεννητικά όργανα), «Γιατί τα κορίτσια δεν έχουν πέος;» «Γιατί το πέος του μπαμπά είναι μεγαλύτερο από το δικό μου;» «Από που έρχονται τα μωρά;» ή «Γιατί οι άνδρες δεν κάνουν μωρά;» «Η αδερφή μου δεν έχει πουλάκι;»….. Η φύση των ερωτήσεων αυτών τονίζει μία από τις βασικές δυσκολίες της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης πρόσφατα άκουσα την εξής ερώτηση « μαμά γιατί στην αδερφούλα μου της κόψατε το πουλάκ;», ο μικρούλης είδε γυμνή την αδερφή του και σάστισε όταν στην θέση που έχει εκείνος τα γεννητικά του όργανα σ’ εκείνη είδε κάτι τελείως διαφορετικό. Οι ερωτήσεις των μικρών παιδιών κάνουν τους μεγάλους να έρχονται σε επαφή με τις αναστολές τους ή ακόμα και όσα θεωρούν ταμπού. Ξεδιπλώνονται και νιώθουν ελεύθεροι να μιλούν ανοιχτά και διαπαιδαγωγικά απέναντι σε πλάσματα που έχουν απορίες για την φύση τους και την ίδια την ύπαρξη τους.
ΟΤΑΝ ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ ΕΞΕΡΕΥΝΟΥΝ ΤΟ ΕΝΑ ΤΟ ΑΛΛΟ
Από την νηπιακή ηλικία τα παιδιά αρχίζουν να έχουν απορίες για την διαφορετικότητα μεταξύ τους. Η κύρια αλλαγή συνήθως εκδηλώνεται στην διαφορετικότητα των γεννητικών οργάνων, έπειτα ταυτίζοντας το μικρό κορίτσι με την μαμά τους δημιουργεί εντύπωση η ανάπτυξη του στήθους «γιατί το δικό μου στήθος ή του μπαμπά δεν είναι τόσο μεγάλο σαν της μαμάς;». Βιολογικά η επίδραση των ορμονών στο κορίτσι αρχίζει από την εμβρυική ζωή, στην περίοδο της ήβης το κορίτσι βιολογικά-γενετικά αρχίζει να προετοιμάζει το σώμα της για την αναπαραγωγή. Aυτό δεν σημαίνει ότι όλο το σώμα λειτουργικά μπορεί και είναι έτοιμο να υποδεχτεί κάτι τέτοιο, ιδίως η συναισθηματική ωρίμανση του κοριτσιού χρειάζεται μία πολύ μεγάλη περίοδο ετοιμότητας.
Στην περίοδο της παιδικής ηλικίας τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια ορμονικά είναι ανενεργά. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι τα γεννητικά όργανα του κοριτσιού να ωριμάζουν μόνο μετά την περίοδο της εμμηναρχής. Οι αλλαγές που συντελούνε κατά το 7ο και 9ο έτος είναι η εμφάνιση αραιής τρίχωσης στα έξω γεννητικά όργανα, γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη της δράσης των ορμονών του φύλου (Κρεατσάς Γ. 2003).
Ο κόλπος αυξάνεται σταδιακά κατά μήκος. Η περίοδος της ήβης χαρακτηρίζεται από θεαματικές μορφολογικές και λειτουργικές αλλαγές στα έξω και έσω γεννητικά όργανα καθώς και στα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου. Τα σημαντικότερα είναι η ανάπτυξη της τρίχωσης του εφηβαίου και της μασχάλης, η ολοκλήρωση του μεγέθους του μαστού και η έναρξη της περιόδου, αλλαγές που θα οριοθετήσουν την μετάβαση της έφηβης σε μία ολοκληρωμένη γυναίκα.
Στα αγόρια τώρα παρουσιάζονται ηπιότερες φάσεις ενήβωσης σε σχέση με τα κορίτσια, απλά υπάρχουν κάποιες χρονικές διαφορές , όπως στην ηλικία των 11-13 το μέσο ύψος του αγοριού είναι μικρότερο από το ύψος του κοριτσιού, η ενήβωση των αγοριών αρχίζει 6 μήνες αργότερα από την ενήβωση των κοριτσιών. Οι βιολογικές αλλαγές στο αγόρι οφείλονται στην δράση της κατεξοχήν ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνης. Η έναρξη τριχόπτωσης στα γεννητικά όργανα του αγοριού παρατηρείται στην ηλικία των 8 ετών. Μέχρι την ηλικία των 17 η τρίχωση θα επεκταθεί στην κοιλιά και τους μηρούς. Η τρίχωση στην μασχάλη αρχίζει στο 10ο έτος και ολοκληρώνεται στην ηλικία των 16-18 ετών. Στο πρόσωπο η τρίχωση κάνει την εμφάνιση της με την μορφή χνουδιού στο άνω χείλος στο 13ο και 14ο έτος της ηλικίας και σταδιακά επεκτείνεται και στο υπόλοιπο πρόσωπο μέχρι και τα 15 τους έτη.
Οι όρχεις παρουσιάζουν αλλαγές ως προς το μέγεθος. Η αύξηση τους αρχίζει στην ηλικία των 10-11 και ολοκληρώνεται μεταξύ 13-17 ετών. Δύο χρόνια περίπου από την έναρξη της αύξησης των όρχεων αρχίζει και η αύξηση των διαστάσεων του πέους ακολουθώντας ηλικιακά την ίδια εξέλιξη με τους όρχεις. Η τεστοστερόνη κατά την διάρκεια της ήβης διεγείρει τους σμηγματογόνους αδένες με αποτέλεσμα την αύξηση της λιπαρότητας του δέρματος και την εμφάνιση της ακμής. Η επιδερμίδα στο αγόρι γίνεται παχύτερη και τραχύτερη και η μελαγχρωστική στο δέρμα αυξάνεται (Κρεατσάς Γ. 2003). Από τις κύριες διαφοροποιήσεις είναι η αύξηση της μυικής μάζας και η μυική ισχύς.
Η «ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΣΤΙΓΜΗ» ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΠΟΣΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΦΥΛΑΧΤΕΙ
Όπως αναφέραμε και παραπάνω για την διατήρηση του προσωπικού χώρου και κατά πόσο αυτό μπορεί – όχι πάντα επιτυχώς- να διαφυλάσσεται, θα υπάρχουν αρκετές φορές που οι πολύ προσωπικές στιγμές του ζευγαριού θα δίνουν τον χώρο τους στην παρορμητική παρουσία και αιφνιδιασμό του παιδιού.
Στις μικρότερες ηλικίες ακόμα και στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού τα παιδιά ανοίγουν απροειδοποίητα την πόρτα του δωματίου των γονιών, νιώθοντας οικεία, ασφάλεια, ζεστά να αντικρίσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα που θα παίξουν όλοι μαζί το κρεβάτι, θα διαβάσουν παραμύθι ακόμα και να κοιμηθούν. Αυτό είναι ωφέλιμο να μην αποτελεί τον κανόνα αλλά την εξαίρεση διότι μετά εάν αφεθεί αυτή η κατάσταση ανεξέλεγκτα είναι και αρκετά δύσκολο να μπουν τα όρια από τους γονείς στα παιδιά και αυτό να τηρηθεί. Υπάρχουν όμως και κάποιες περιπτώσεις που ανοίγοντας αιφνιδιαστικά την πόρτα των γονιών αντικρίζουν τους δύο ενήλικες να κάνουν έρωτα. Ποια είναι η θέση του γονιού εδώ; Αρχικά απολογείται ο ένας στον άλλον του τύπου «μα τα σκέπασα, ήδη κοιμόνταν», ή «τι θέλουν τέτοια ώρα ξύπνια, τι να έγινε» και ξεκινά ένας κύκλος ενοχής, ματαιότητας και ίσως κάποιες φορές θυμού απέναντι στον εαυτό τους. Είναι κάτι που μπορεί να συμβεί σε όλες τις οικογένειες έστω μία φορά. Χρειάζεται ψυχραιμία και ήρεμες αντιδράσεις. Το παιδί όντως αντίκρισε κάτι διαφορετικό, αυτό ήταν για δευτερόλεπτα, η κουβέντα όμως που θα ακολουθήσει αργότερα από τους γονείς στα παιδιά είναι πιο πλούσια και εποικοδομητική. Την επόμενη φορά οι γονείς θα φροντίσουν με τον δικό τους τρόπο να είναι πιο προσεχτικοί περιμένοντας να αραιώσουν αυτές οι «αιφνιδιαστικές κινήσεις» μεγαλώνοντας το παιδί τους. Αρκετά ζευγάρια νιώθουν τόσο άσχημα που αποκόβουν μετά κάθε επαφή τρυφερότητας με τον σύντροφο τους στον κοινό χώρο με τα παιδιά τους. Εκδηλώσεις τρυφερότητας, ρομαντισμού και ζεστασιάς νιώθουν ότι θα κάνουν κακό στην εικόνα του παιδιού σε συνδυασμό με αυτό που είδε το προηγούμενο βράδυ. Όπως οι μεγάλοι έτσι και τα παιδιά νιώθουν όμορφα και ζεστά στην εικόνα αγαπημένων και τρυφερών ανθρώπων, τίποτα δεν εννοείται λεκτικά, αγκαλιάστε τον/την σύντροφο σας για να οικειοποιηθεί και το παιδί στην εγγύτητα, στην τρυφερότητα, στο μοίρασμα…
ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΜΙΛΗΣΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ;
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχει ήδη ξεκινήσει να γίνεται από μικρή ηλικία πάντα με τον ανάλογο και αντίστοιχο τρόπο που οφείλει να καταλαβαίνει ένα παιδί. Στα πρώτα στάδια της εφηβείας είναι χρήσιμο ο γονιός του ιδίου φύλου να «πλησιάζει» το παιδί του και να το ενημερώνει για σχετικά ζητήματα. Πάντα αφήνουμε τον «έλεγχο» της κουβέντας αυτής στα παιδιά, να αφεθούν να νιώθουν εμπιστοσύνη και να κάνουν τα ίδια τις δικές τους ερωτήσεις. Όσο θα νιώθουν ότι κάποιος από τα λεγόμενα τους, τους ελέγχει, τους κριτικάρει ή τους κάνει κήρυγμα τα παιδιά θα απομονώνονται, θα κλείνοται και οι πηγές της ενημέρωσης και των πληροφοριών θα είναι εκτός σπιτιού. Βέβαια ένα παιδί έχει ανάγκη να ενημερώνεται και από διαφορετικές πηγές από εκείνου του σπιτιού του, όπως με τους συνομηλίκους του, την τηλεόραση, το Ιnternet. Όταν έχει διασφαλιστεί από μικρή ηλικία μία ομαλή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι και πιο ανοιχτή η σχέση γονέα-παιδιού και στην εφηβεία να ανοιχτούν και να μιλήσουν για τέτοια ζητήματα ΚΑΙ όχι τόσο πλατωνικού ύφους. Οι γονείς θα πλησιάσουν τα παιδιά με διακριτικότητα θα τους θυμίζουν την παρουσία τους -όχι αποπνιχτικά αλλά με υπομονή και υποστηριχτικότητα- ώστε να νιώσει ο έφηβος οικεία και να αφεθεί σ’ αυτό που θα θέλει να πει. Ας μην ξεχνούν οι γονείς ότι τα παιδιά θα πουν πάντα μέχρι το σημείο που διασφαλίζει την σχέση γονέα-παιδιού και ότι έχουν κάθε δικαίωμα τα πολύ πιο προσωπικά τους ζητήματα να τα μοιραστούν και με ανθρώπους που νιώθουν οικεία και όμορφα, όπως φίλους, κάποιον άλλον συγγενή, ένα καθηγητή, έναν ειδικό, τον αδερφό/ ή την αδερφή τους.
ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΒΗΣ
Η γυναικολογική εξέταση της έφηβης και η λήψη ιστορικού σε νεαρά κορίτσια αυτής της ηλικίας και ψυχολογίας, χρειάζεται να ακολουθούν ιδιαίτερους κανόνες. Το περιβάλλον του ιατρείου, στο οποίο γίνεται η εξέταση πρέπει να είναι φιλικό και να θυμίζει μάλλον ένα απλό δωμάτιο, παρά ιατρείο. Είναι απαραίτητο η έφηβη να συνοδεύεται από την μητέρα της, στην οποία αρχικά γίνεται μία ενημέρωση με σκοπό την συλλογή όσο το δυνατόν ακριβέστερων πληροφοριών από το ιστορικό της νέας αλλά και από την σκοπιμότητα της γυναικολογικής εξέτασης. Στο κομμάτι του ιστορικού οι μητέρες συνεργάζονται ικανοποιητικά. Στο κομμάτι της εξέτασης παρατηρείται κάποια δυσπιστία εκ μέρους της μητέρας η οποία μπορεί να ξεπερασθεί όταν δοθούν σαφείς εξηγήσεις σχετικά με τον τρόπο της εξέτασης και κυρίως για το γεγονός ότι η έφηβη δεν θα βλαφθεί. Το δωμάτιο όπου γίνεται η εξέταση είναι ένα οικείο περιβάλλον μέσα στο οποίο η έφηβη μπορεί να προσαρμοστεί και να νιώσει άνετα. Κατά την ώρα της εξέτασης η προσοχή της έφηβης αποσπάται από μία βοηθό με συζητήσεις γύρω από το σχολείο, σπορ, χόμπι. Η εξέταση γίνεται προσεχτικά, είναι σύντομη και αρχίζει από τα πιο ανώδυνα σημεία. Η παρουσία της μητέρας είναι απαραίτητη. Θα είναι ωφέλιμο να έχει μετριάσει την δική της αγωνία και να αποφεύγει δηλώσεις του τύπου «μην φοβάσαι, δεν είναι τίποτα» , ή «δεν θα πονέσεις παιδί μου», μπορεί να στέκεται ουσιαστικά και διακριτικά, ή ακόμα και να της κρατά το χέρι εάν το επιζητά και η έφηβη.
Η γυναικολογική εξέταση στην έφηβη (πριν από ολοκληρωμένη σεξουαλική εμπειρία) γίνεται σε 4 στάδια.
Στο πρώτο επισκοπούνται και ψηλαφώνται τα επιμέρους τμήματα του αιδοίου, η γυναικολογική εξέταση γίνεται, σε σπάνιες περιπτώσεις, που είναι απολύτως απαραίτητη, με τρόπο που δεν απειλείται σε καμία περίπτωση η ακεραιότητα του παρθενικού υμένα. Άλλωστε για το σκοπό αυτό ο Παιδογυναικολόγος έχει λάβει ιδιαίτερη εκπαίδευση. Στην δεύτερη φάση η εξέταση γίνεται με υπερηχογράφημα ή παρθενοσκόπηση, στο τρίτο εξετάζονται οι μαστοί, η τρίχωση του εφηβαίου και της μασχάλης καθώς και το δέρμα και στο τέταρτο εάν χρειαστεί ελέγχεται ο κόλπος και ο τράχηλος.(Κρεατσάς Γ. 2003)
Η έφηβη έχει ανάγκη, αλλά και δικαίωμα να συμμετέχει στις αποφάσεις.
- Έχει ανάγκη, αλλά και δικαίωμα να πάρει ειλικρινείς και ολοκληρωμένες απαντήσεις σε ερωτήσεις που την βασανίζουν.
- Έχει ανάγκη, αλλά και δικαίωμα να ανοίξει την καρδιά της, εκφράζοντας απορίες, που συνήθως ντρέπεται να εκφράσει σε γονείς, φίλους ή δασκάλους και να πάρει απαντήσεις.
Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει πρόβλημα για να επισκεφτεί μια νέα το γυναικολόγο εφήβων. Πολύ συχνά, νέες κοπέλες έρχονται στον εξειδικευμένο γιατρό για να συζητήσουν, να λύσουν απορίες και να ενημερωθούν. Η συντριπτική πλειοψηφία των εφήβων ενημερώνεται λανθασμένα από φίλες, το ίντερνετ και περιοδικά. Αποτέλεσμα είναι να δέχεται πλήθος ψευδών πληροφοριών, που την απομακρύνουν από την πραγματικότητα και πολλές φορές τη βάζουν σε κίνδυνο (πχ άγνοια σωστών κανόνων υγιεινής των γεννητικών οργάνων με συνέπεια επαναλαμβανόμενες κολπίτιδες ή σωστής αντισυλληπτικής μεθόδου με συνέπεια μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ). Επιπλέον, όταν ξεκινάει τις σχέσεις με το άλλο φύλο, γεμίζει άγχος για το πώς φαίνεται το σώμα της, για το τι πρέπει να προσέξει, πως θα αποφύγει ανεπιθύμητες καταστάσεις και αν θα αρέσει στους συνομήλικους της. (πηγή: Χριστόπουλος Παναγιώτης, Παιδογυναικολόγος)
Βαϊτσου Δήμητρα
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Bsc – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία
πηγή μας
Σχόλια